FD: Verslaafd aan het toerisme
/Het toerisme is keihard getroffen door corona. Landen willen de economisch zo belangrijke sector zo snel mogelijk opstarten. Is dat verstandig? En: durven de toeristen nog?
Toerisme is voor veel landen een cruciale bron van inkomsten die door corona grotendeels wegvalt.
Reis- en toerismesector zucht onder de gevolgen en vreest verlies van miljoenen banen.
Herstart is essentieel, maar vraag is of dat weer een ‘monocultuur’ mag worden?
En wat zijn risico’s voor de toeristen?
Wat olie is voor de Golfstaten is toerisme voor Venetië. 'Het is monocultuur en dat is riskant. Economisch, sociaal en financieel is het nu een bloedbad', zegt hoogleraar toerisme Jan van der Borg vanuit zijn woonplaats Venetië — mondiaal symbool voor de enorme groei van datzelfde toerisme.
Gesloten grenzen, lockdowns en social distancing: de gevolgen van de corona-uitbraak hebben de branche wereldwijd hard geraakt. De internationale toerismekoepel WTTC voorspelt dat in de Europese Unie alleen al 11 miljoen van de bijna 23 miljoen banen in de sector verloren dreigen te gaan. Wereldwijd lopen 100 miljoen tot 200 miljoen banen gevaar.
Van der Borg: 'In vijftien jaar tijd is het toerisme bijna in omvang verdubbeld. Heel veel overheden hebben er in geïnvesteerd. In een paar weken tijd zien we een enorme omslag, en is het opeens een van de zwaarst getroffen sectoren in de coronacrisis.'
De domper is extra groot voor landen, regio's en steden die zeer sterk van het toerisme afhankelijk zijn. Zoals Venetië. Van der Borg: 'Daar wil men dat het zo snel mogelijk weer business as usual is. Als ik kijk naar de ouders van klasgenoten van mijn kinderen begrijp ik dat ook. Ze waren door de lockdown in Italië van de ene dag op de andere hun inkomsten kwijt. Ze verdienen allemaal hun brood in het toerisme.'
‘Het is een enorme klap voor een sector die een paar maanden geleden nog dacht dat de bomen tot in de hemel zouden groeien’
Jan van der Borg, hoogleraar toerisme: ‘de kwaliteitstoerist verblijft juist bij mensen thuis’
Overheid betaalt hotelkamer
Stewardessen, obers, reisleiders, taxichauffeurs, receptionisten, kamermeisjes — de lijst van mensen die direct of indirect afhankelijk zijn van toerisme is lang. Overheden halen alles uit de kast om de sporen van corona uit te wissen. Van der Borg: 'Als je nu naar Sicilië gaat, betaal je de helft van je hotelkosten. De rest betaalt de regionale overheid.'
Zonder buitenlandse toeristen is snel herstel voor veel landen een illusie. Het aantal overnachtingen in Spanje kwam volgens cijfers van statistisch bureau Eurostat in april uit op nul. Een jaar eerder waren dat er nog 21,6 miljoen.
De Spaanse economie leunt volgens cijfers van de WTTC voor ruim 14% op toerisme, die van Italië voor 13%, de Griekse economie voor meer dan 20%. In het geval van de Nederlandse economie gaat het nog altijd om een procent of vijf - goed voor ruim 700.000 banen. Reiskoepel ANVR vreest dat veel reisorganisaties in Nederland failliet gaan door corona.
Van der Borg: 'Het is een enorme klap voor een sector die een paar maanden geleden nog dacht dat de bomen tot in de hemel zouden groeien.'
Daar kan Steven van der Heijden van meepraten. De baas van reisorganisatie Corendon ziet door corona in juli 60% tot 70% van zijn omzet verdampen. 'We moeten flink de buikriem aanhalen', zegt hij. 'We zijn bezig een kwart van ons personeel te ontslaan. Dat zijn honderd mensen. We gaan het wel overleven, maar het ziet er compleet anders uit dan we begin dit jaar dachten. We hebben 200.000 vouchers aan klanten uitgedeeld die door dichte grenzen niet naar het buitenland konden. Die hotels waren al betaald.'
Van der Heijdens doel: de schade voor zijn bedrijf, nu afhankelijk van overheidssteun en het begrip van banken, zoveel mogelijk beperken en klanten vasthouden. Deze week zocht hij de confrontatie met het kabinet door aan te kondigen dat hij de voor Corendon zo belangrijke vluchten naar Turkije gaat hervatten. Dat land staat niet op de gele lijst met veilige landen, maar op de oranje lijst. Wie naar Turkije gaat moet na terugkeer twee weken in quarantaine, een hoge prijs voor acht dagen Antalya. Corendon vond dat een coronatest na de reis volstond, maar werd teruggefloten.
Gemiste kans?
'De Nederlandse overheid was bang voor schijnveiligheid', zegt Van der Heijden. 'Wij denken: mensen die zich niet laten afschrikken door een oranje reisadvies, gaan waarschijnlijk ook niet twee weken in quarantaine en dan geeft zo'n test in ieder geval wat meer veiligheid.'
In Venetië neemt de drukte langzaam maar zeker weer toe, ziet Van der Borg als hij op straat loopt. Maar zo druk als voor de crisis is het er nog niet. Corendon-baas Van der Heijden gaat er om die reden volgend weekend nog gauw naartoe, 'om het weer eens mee te maken zoals ik het ken van 35 jaar geleden'.
Van der Borg zou het een gemiste kans vinden als alles op de oude voet verder gaat. Volgens hem is het huidige verdienmodel, gebaseerd op 'hoe meer hoe beter' en gericht op 'quick bucks', achterhaald. Van der Borg pleit voor kwaliteit in plaats van kwantiteit: 'Je kunt omzet creëren door heel veel mensen ergens in te proppen. Je kunt het ook duurder maken. Dat betekent niet dat je alleen nog maar het topje van de markt bedient. Mensen gaan minder vaak op vakantie.'
‘We gaan het wel overleven, maar het ziet er compleet anders uit dan we begin dit jaar dachten’
Steven van der Heijden, ceo Corendon
Dat geeft bewoners van populaire steden ook lucht. In Amsterdam werd een petitie tegen het massatoerisme afgelopen maand ruim 30.000 keer ondertekend. 'De belangrijkste stakeholders zijn niet de bierfietsmanagers, maar je inwoners', zegt Van der Borg. 'Is het echt nodig om voor een paar tientjes naar Barcelona te vliegen om een weekendje te shoppen? Door die industrie zitten heel veel bestemmingen nu opgescheept met die monocultuur.'
'Ik ben altijd voorstander geweest van een duurzamer luchtvaartbeleid. Maar dit lijkt me het slechtst denkbare moment om dat te doen. Daar help je de sector verder de modder mee in', zegt Van der Heijden. 'Ik geloof er ook niets van dat mensen opeens heel ander reisgedrag gaan vertonen. Ze zijn hartstikke blij dat ze weer kunnen doen wat ze deden voor 11 maart. Daar verlangen ze naar.'
'Is het veilig daar in Italië?'
Deze zomer zal het toerisme in Europa een paar maten kleiner zijn dan voor de crisis. Veel Nederlanders gaan helemaal niet op vakantie, of blijven in eigen land. De vrees ver van huis overvallen te worden door een nieuwe coronagolf speelt een rol. Van der Borg krijgt veel telefoontjes van mensen die hem vragen: 'Is het veilig daar in Italië?'
Volgens hoogleraar infectieziektebestrijding Christan Hoebe van de Universiteit Maastricht is het antwoord op die vraag ja. 'Het maakt niet veel uit of je op een terras in Rome zit of in Maastricht. De kans om besmet te raken is min of meer gelijk. Het Nederlandse beleid is om die landen open te stellen voor toerisme waar de situatie redelijk vergelijkbaar is met die in Nederland.' Het zijn de gele landen: een groot deel van West- en Zuid-Europa.
'Vakantie vieren is er verantwoord, maar niet risicoloos. Dat laatste ligt vooral aan menselijk gedrag', aldus Hoebe. 'Vakantie kan een tijd zijn waarin mensen wat losbandiger zijn en zich minder aan regels houden.'
‘Het maakt niet veel uit of je op een terras in Rome zit of in Maastricht. De kans om besmet te raken is min of meer gelijk’
Christian Hoebe, hoogleraar infectieziektebestrijding
Een 'grote uitdaging' voor de GGD's wordt het bronnencontactonderzoek als mensen toch ziek thuiskomen uit het buitenland. Hoebe: 'Dat is een lastig verhaal, dat voor ons pas begint als iemand terugkeert.' Vaste internationale procedures voor dit soort situaties zijn er volgens hem niet. Met grensoverschrijdend contactonderzoek is nauwelijks ervaring opgedaan, behalve met buurlanden wanneer iemand in een grensregio besmet raakte.
Van der Heijden zag ook dat veel toeristen deze zomer liever thuis blijven en sloeg in allerijl bedden in eigen land in. 'Het zou mij niets verbazen als Nederland door corona deze zomer onze grootste bestemming wordt', zegt de topman van Corendon. Wat hem betreft is dat tijdelijk. 'We hebben eigen vliegtuigen', zegt Van der Heijden. 'Die heb je niet nodig om Nederlandse klanten naar ons hotel in Badhoevedorp te brengen.'